Filokseranın girmiş olduğu bağ alanlarında yeni bağcılığın
yapılabilmesi, yalnız filoksera zararlısına dayanıklı Amerikan Asma Anaçları
veya bunların melezleri ile mümkün olmaktadır.
Bu dersimizde filokseralı bağ bölgelerinde yeni bağların
kuruluşunda kullanılan aşılı ve aşısız asma fidanlarının üretim tekniğini
göreceğiz.
Filokseralı bağ bölgelerinde yeni bağlar iki şekilde
kurulmaktadır.
- Aşılı asma fidanları ile
- Aşısız Amerikan asma fidanları ile
öncelikle aşılı asma fidanı üretim tekniğini kısaca ana
hatları ile görelim
2.1. Aşılı Asma Fidanı Üretimi :
Bağcılıkta gelişmiş ülkelerde bağların büyük çoğunluğu bu
fidanlar ile tesis edilmektedir.
Aşılı fidanlarla bağ tesisi mahsul yönünden en az bir yıl
öncelik kazandırmaktadır. Bunun yanında işgücü yönünden önemli ölçüde ekonomi
sağlamaktadır.
Aşılı asma fidanı üretiminde yapılacak ilk iş çelik ve
kalemlerin alınmasıdır.
2.1.1. Çelik ve Kalemlerin Alınması
Anaçlık ve bağların budamalarına sonbaharda yaprak
dökümünden, ilkbaharda sürgünlere su yürüyene kadar devam edilir. Asma
sürgünleri 35-45 cm uzunlukta dip gözün hemen altından kesilerek asma çeliği
haline getirilir. Dip göz hariç diğerleri köreltilir. Çeliklerin üzerindeki
koltuk, sülük, salkım sapı gibi kısımlar çıkarılır. Aşılık çeliklerin çapları
6-12 mm arasında olmalıdır. Çelikler çaplarına göre ayrılarak 100’lük demetler
halinde bağlanmalıdır.
Demetler haline getirilip etiketlenmiş çeliklerin aşı
yapımına kadar herhangi bir su kaybına neden olmadan saklanmaları gerekir.
Çeliklerin saklanmaları katlama havuzu veya soğuk depolarda yapılır. Katlama
havuzlarının drenajının çok iyi yapılması gerekir. Drenajı iyi olmayan katlama
havuzlarında çelik muhafazası mümkün değildir. Katlama havuzlarında çelik
demetleri sürmeyi geciktirmek için ters olarak yerleştirilir. Demetler hava
almayacak şekilde milli toprakla sıkıştırılır ve üzerleri 5-7 cm kalınlıkta
milli toprakla örtülür. Katlama havuzunda çelikler 3-4 ay süre ile sağlıklı
olarak saklanabilir. En sağlıklı saklama şekli ise soğuk depolarda, 0-4°C de ve
% 75-80 nem ihtiva eden ortamlarda muhafaza edilmeleridir.
Aşı kalemleri de asma çeliklerinde olduğu gibi kum
havuzlarında veya soğuk hava depolarında muhafaza edilirler.
Şekil 1. Tele alınmış Amerikan asma anaçlığı
2.1.2. Anaç ve Kalemlerin Aşıya Hazırlanması
Daha önce alınmış olan çelik ve aşı kalemlerinin saklama
ortamlarında kaybettikleri suyun bünyelerine geri verilmesi sağlanmalıdır. Bu
amaçla anaç çelikleri 20°C deki suda 48 saat, aşı kalemleri 12 saat
bekletilmelidir.
2.1.3. Masabaşı Aşılarının Yapımı
Aşı makinalarını; açtıkları aşı kesitlerine göre 3 ana
grupta toplamak mümkündür.
- Dilcikli İngiliz aşısı
- Testereli aşı
- Omega aşısı
Avrupa'da ve Yurdumuzda genellikle omega işareti şeklinde
aşı makinaları kullanılmaktadır. Makine tipi ne olursa olsun aşı kesit yeri çok
düzgün olmalı ve anaçla kalem birbirine sıkıca temas etmelidir.
Aşıda dikkat edilecek en önemli hususlardan bir tanesi
çepeçevre kallus oluşumunu sağlamak için, anaçla kalemin mümkün olduğu kadar
aynı kalınlıkta olmasıdır.
Aşı yerinden su kaybının önlenmesi, aşı yerindeki
enfeksiyonlar ile aşı gözünün sürmesinin engellenmesi için, aşılı çelikler aşı
işleminden sonra aşı yerinin 2 cm altına kadar 1-2 saniye parafin içerisine
batırılır.
Parafinlenmiş çelikler çeşitli metotlarla kaynaştırılırlar.
Bunlardan bir tanesi katlama materyali kullanılmak suretiyle sandıklarda,
diğeri ise suda çimlendirmedir.
Aşılı çelikler sandıklara yerleştirilirken altına ve
aralarına katlama materyali konur. Katlama materyali olarak genellikle kavak
talaşı, perlit veya bunların karışımları kullanılır.
Su içinde yapılan çimlendirmede plastik kasalar kullanılır.
Kasalara çeliklerin 6-8 cm’ lik bölümüne kadar su konulur. İçine oksijeni
sağlamak için bir miktar odun kömürü konur. Parafine batırılmış olan aşılı
çelikler aşı yeri üste gelecek şekilde dizilirler.
Aşılı çelikleri içeren sandık ve kasalar çimlendirilmek
üzere çimlendirme odalarına alınırlar. Çimlendirmenin esası, anaç ile kalemin
birbirleriyle iyice kaynaşmasının sağlanmasıdır. Çimlendirme odalarına konan
sandıklar ilk hafta 28-30 °C arasında tutulur. Daha sonra ısı 24 °C’ye
düşürülür. Oda rutubetinin % 75-85 arasında olması uygundur. Kallus oluşumu 8.
günden başlar, 15-20 gün sürer. Yeterli kallus oluşumu sağlandıktan sonra
çimlendirme işine son verilir. Ortamın ısısı 20 °C ye düşürülerek bitkiler dış
şartlara hazırlanırlar.
2.1.4. Dikim
Çimlendirme sürelerini doldurmuş ve dış ortama alıştırılmış
olan aşılı çelikler ya fidanlık toprağına veya kontrollü ortamda karton saksılara
veya naylon torbalara dikilirler. Sandıktan çıkarılan aşılı çelikler önce
temizleme işlemine tabi tutulurlar. Anaçtan ve dipten çıkan kökler kesilir.
Alıştırma sırasında uzamış sürgünler 1-1,5 cm den bıçak veya tırnak ile
koparılır. Aşılı asma çeliklerinin genelde iki şekilde dikimi yapılır. Bunlar
tepe dikim ve çiziye dikimdir. Kumsal hafif bünyeli üretim parsellerinde çiziye
dikim, ağır topraklarda ise tepe dikim tercih edilmelidir.
Çiziye dikimde çelikler üretim parsellerine don ve kırağı
tehlikesi ortadan kalktıktan sonra dip kazan ile açılan çizilere 5-8 cm aralık
ve 90-100 cm sıra arası mesafe ile dikilirler, üzerleri 5 cm tavlı toprakla
örtülür. Bu işlem, olası bir ilkbahar geç don ve kırağısından sürgünlerin zarar
görmesini önlemek için gereklidir.
Son yıllarda fidan üreten kuruluşlarda naylonla kaplanmış
kümbetlere, tepe dikim şeklinde fidanlar 4-5 cm aralıklarla saplanmaktadır.
Damlama sulama yapılan kümbetlerde bu şekilde hem yabancı ot kontrolü, hem de
söküm işlemi özel pulluklarla kolayca yapılabilmektedir.
2.1.5. Bakım İşleri
Aşılı çeliklerin dikileceği toprağın sonbaharda dönüme 2-3
ton hesabıyla iyi yanmış ahır gübresiyle gübrelenmesi gereklidir. Kış döneminde
dönüme 20 kg. P205 ve 30 kg. Amonyum Sülfat verilmelidir. Gelişme devresinde
yaprak gübresi veya Amonyum Nitrat ile takviye yapılmalıdır.
Gelişme döneminde sulama ve çapa işleri 20-25 gün arayla
yapılmalıdır. Bu sayı iklim koşullarına göre değişebilir. Aşılı fidanlarda
mildiyö ve külleme hastalıklarına karşı gerekli mücadele yapılmalıdır. Aşılı
fidanlarda aşı yerinden boğaz kökleri varsa bunlar fazla büyümeden alınmalı ve
arkasından sulanmalıdır. Sürgünlerin fazla büyüyüp aşı yerinin kırılmasını
önlemek için 35-40 cm den tepelerinin kesilmesi kök oluşumunu da artırır. Sökümden
2 ay kadar önce sulamaya son verilmelidir.
2.1.6. Asma Fidanlarının Sökümü, Tasnifi ve Muhafazası
Fidan sökümü, yaprakların dökülmesinden sonra toprağın tavlı
olduğu zamanda söküm pullukları ile yapılır. Sökülen bu fidanlar kök, sürgün ve
kalınlığına göre ayrılır. 25 veya 50'şerlik demet yapılarak bağlanır ve çeşit
etiketi konur.
Demet haline getirilen fidanlar satışa kadar kum
havuzlarında veya soğuk depolarda muhafaza edilirler.
Filokseralı bağ bölgelerinde diğer bir bağ kurma şekli
Aşısız Amerikan Asma Fidanları ile olmaktadır.
2.2. Aşısız Amerikan Asma Fidanı Üretimi
- Aşısız asma fidanı üretiminde, 4-6 mm ve daha kalın çelikler kullanılır. Bu çeliklerin en önemli özelliği odunlaşmış olmalarıdır.
- Üretim çelikleri 35-45 cm uzunlukta dip tarafından ve uç tarafından birer göz bırakılacak şekilde bir yıllık sürgünlerden elde edilir. Üst göz ve alt göz hariç diğer gözler körletilir. Bu çeliklerin muhafazası da aşılı çeliklerde olduğu gibi naylon torbalar içinde soğuk hava depolarında veya kum içinde olur.
- Çelikler dikimden önce 24-48 saat su içinde bırakılmalıdır.
- Dikim daha önce hazırlanan balık sırtı şeklindeki kümbetlere yapılır. Dikim sıra üzeri 5-6 cm, sıra arası 80-120 cm olacak şekilde yapılır.
- Aşısız çeliklerin dikileceği toprağın da kış döneminde fosforlu ve azotlu gübrelerle gübrelenmesi gerekir. Gelişme döneminde de fidanlara iklim ve toprak durumu göz önüne alınarak yeterli sayıda çapa ve sulama yapılmalıdır. Aşısız asma fidanlarında hastalık ve zararlı görülmemektedir. Bunun için ilaçlama yapılmasına gerek yoktur.
- Yaprak dökümünden sonra fidanlar söküm pullukları ile sökülürler. Gelişme durumuna göre ayrılan fidanlar 50'şerlik demet yapılarak etiketlenir, satışa arz edilir. Bunların muhafazaları soğuk hava depolarında veya kum içinde olmaktadır.